Tọa lạc trên một gò đất bằng phẳng, giữa bốn bề là màu xanh ngát của cọ, cây trò, tre nứa, ngôi đền cổ Chu Hưng được biết đến là di tích lịch sử văn hóa Quốc gia, là nơi thờ Côn Nhạc Đại Vương, vị tướng thời Hùng Vương, người có công đánh đuổi giặc ngoại xâm. Ngôi đền gắn với nhiều sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước, từng là nơi Mặt trận Việt Minh lấy làm địa điểm tuyên bố xóa bỏ chính quyền thực dân phong kiến, tuyên bố thành lập Hội nông dân cứu quốc, Hội thanh niên cứu quốc, Hội phụ nữ cứu quốc. Đặc biệt, ngôi đền còn là nơi diễn ra một sự kiện quan trọng đối với cách mạng Lào. Đó địa điểm huấn luyện Đội vũ trang đầu tiên Lát-Xạ-Vông của Lào, tiền thân của Quân đội nhân dân cách mạng Lào. Chính vì vậy, cùng với các di tích khác trên địa bàn cả nước ghi dấu ấn tình nghĩa Việt - Lào thì ngôi đền Chu Hưng là một di tích đầu tiên, có ý nghĩa quan trọng.

Nhà bia lịch sử đền Chu Hưng- Địa điểm huấn luyện đội vũ trang đầu tiên của nước Cộng hòa dân chủ Nhân dân Lào

Để gìn giữ và phát huy những tư liệu lịch sử về Đội vũ trang đâu tiên của Lào trên đất nước Việt Nam, đồng thời nhằm giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ hai nước, vào ngày 6/9/2019, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Phú Thọ đã phối hợp với huyện Hạ Hòa khởi công xây dựng di tích Nhà bia lịch sử - Địa điểm huấn luyện đội vũ trang đầu tiên của nước Cộng hòa dân chủ Nhân dân Lào. Nhà bia được thiết kế theo quy mô một tầng, kiến trúc gồm một tòa 4 mái có hệ thống đao cong, hệ khung vi, hoành, rui bằng gỗ lim, chân cột kê đá xanh, mái ngói mũi hài. Phía trước và hai bên có bậc đá xanh, xung quanh là tường bao bằng đá. Mái vòm cong vút tạo nên sắc màu văn hóa Việt hòa vào nét văn hóa truyền thống của Lào. Trong chính giữa có tấm bia lớn ghi lại sự kiện ngày 16-4-1949, Đội vũ trang đầu tiên của nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào đã lấy địa điểm đền Chu Hưng là nơi huấn luyện, học tập quân sự - chính trị và quán triệt các tình hình của cách mạng Lào với sự có mặt của đồng chí Cayxỏn Phômvihản và đồng chí Lê Trọng Tấn. Trên đỉnh cùng của tấm bia là hai Quốc kỳ của hai nước đặt đan xen thể hiện tình hữu nghị hai nước Việt -Lào bền chặt.

Lịch sử của đất nước Lào đã chứng minh, Đội vũ trang Lát-Xạ-Vông do đồng chí Cayxỏn Phômvihản lãnh đạo được nhân dân ta hết lòng giúp đỡ, đùm bọc, che chở, được nhân dân các bộ tộc Lào nuôi dưỡng; quân tình nguyện Việt Nam đoàn kết phối hợp chiến đấu với tinh thần quốc tế cao cả, quân đội Lào đã trưởng thành vượt bậc, dũng cảm chiến đấu chiến thắng cả thù trong giặc ngoài, giành độc lập cho dân tộc.

Khi hai nước được giải phóng, vào những dịp kỷ niệm lớn, những lần thăm hữu nghị Việt Nam, các đoàn cán bộ cấp cao của Lào đã tổ chức những chuyến trở về Chu Hưng, thăm lại nơi huấn luyện của Đội vũ trang Lát-xạ-vông. Thời gian có thể qua đi nhưng nơi đây, Nhà bia bên mái đền cổ Chu Hưng sẽ là nơi lưu giữ những kí ức, tư liệu lịch sử, là nơi khắc ghi nghĩa tình hữu nghị của hai đất nước, hai dân tộc Việt Nam - Lào cùng kề vai sát cánh trong quá trình đấu tranh bảo vệ đất nước, xây dựng nền độc lập, tự do, ấm no hạnh phúc cho dân tộc.

Anh Phong - Ban Tuyên giáo Huyện ủy Hạ Hòa